Naturalne lekarstwo, czyli czarny BEZ
Czarny bez to znana od wieków roślina o właściwościach leczniczych. Dlatego nazywa się go również bzem lekarskim lub bzem aptekarskim. Zresztą nazw zwyczajowych ma on znacznie więcej - na przykład bez pospolity, bzina, hyczka, baźnik, bzowina czarna, a nawet (uroczo, choć nie do końca zrozumiale) gołębia pokrzywa. Roślina ta najprawdopodobniej pochodzi z zachodniej części basenu Morza Śródziemnego, jednak obecnie bez trudu spotkamy ją w całej Europie, również w Polsce. Lubi lasy liściaste i zarośla, niestraszne jej nawet góry - w Tatrach zobaczymy ją na wysokości do 900 m, a w Alpach do 1600 m (w Afryce rośnie jeszcze wyżej). Często porasta nieużytki czy opuszczone osiedla, ogrody lub tereny przemysłowe. Zdarza się, że pojawi się na polach uprawnych jako chwast. Co ciekawe, istnieje wiele podgatunków bzu czarnego, które nie są dokładnie sklasyfikowane. Czarny bez bywa wykorzystywany przez człowieka przede wszystkim jako roślina lecznicza, ale również kosmetyczna, ozdobna i jadalna. Niegdyś przypisywano jej również właściwości magiczne. Były one związane głównie ze śmiercią i złymi duchami - na przykład prętem z czarnego bzu mierzono nieboszczyka, aby dopasować do niego trumnę. Wierzono również, że wyrywanie tego krzewu powoduje choroby, a palenie nim w piecu przyniesie nieszczęście. Warto natomiast było wykorzystać jego gałęzie jako element ogrodzenia, gdyż chroniło to dom przed złymi
duchami.
Właściwości czarnego bzu
Czarny bez jest krzewem, choć może wyrastać nawet na 10 m w górę, więc czasami wygląda po prostu jak drzewo. Żyje nawet do 25 lat. Kwitnie na biało, a jego owoce są fioletowo-czarne (stąd nazwa). Po raz pierwszy zakwita w 3. lub 4. roku życia, a okres kwitnienia przypada zwykle na czerwiec albo lipiec (zależnie od strefy klimatycznej). Owoce dojrzewają od końca sierpnia do października, lepiej jednak nie zjadać ich na surowo, mogą bowiem spowodować zatrucie. Jego objawami są: osłabienie, bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, biegunka, przyspieszenie tętna i zaburzenia oddychania aż do duszności włącznie. Gdyby do takiej sytuacji doszło, należy sprowokować wymioty. Konieczna jest też wówczas interwencja lekarska. Na szczęście ryzyko zatrucia znika po wysuszeniu, ugotowaniu lub usmażeniu owoców bzu czarnego (trujące substancje niszczy wysoka temperatura), dlatego z owoców tej rośliny można bezpiecznie przyrządzać soki czy dżemy, a nawet wino. Trujący glikozyd (sambunigryna) zawierają tak naprawdę wszystkie części czarnego bzu, jednak w różnych ilościach. Pyłki, kwiaty i owoce tej rośliny mogą, poza tym powodować reakcję alergiczną. A na dodatek gałązki, liście i owoce wydzielają niezbyt przyjemny zapach. Zresztą zapach kwiatów również nie wszystkim odpowiada. I mimo wszystko jest to roślina lecznicza! Czarny bez w medycynie wykorzystywany był od wieków. W starożytnym Egipcie leczono nim oparzenia, Indianie z Ameryki Północnej stosowali go w razie przeziębienia oraz przy różnych chorobach skóry. Europejki za jego pomocą pobudzały laktację, a medycyna tradycyjna zalecała go przy cukrzycy. Dawniej zielarze wykorzystywali różne części czarnego bzu, m.in. liście czy korzenie. Obecnie używa się przede wszystkim kwiatów i owoców, ponieważ ich działanie lecznicze jest silniejsze. W kwiatach znajdziemy m.in. flawonidy, kwasy organiczne, garbniki czy sole mineralne. Natomiast owoce są bogatym źródłem witaminy C, prowitaminy A, a także wapnia, potasu czy żelaza. Zawierają również antyocyjany, które działają antyoksydacyjnie. To dlatego kwiaty czarnego bzu działają moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wykrztuśnie, a zewnętrznie także przeciwzapalnie. Owoce zaś mają własności przeczyszczające, działają napotnie, moczopędnie, przeciwgorączkowo, przeciwbólowo, odtruwająco oraz przeciwwirusowo.
Napary z kwiatów czarnego bzu są używane przede wszystkim przy przeziębieniach, pomagają bowiem w leczeniu nieżytu nosa oraz łagodzą stan zapalny dróg oddechowych. Ale można stosować je również przy chorobach reumatycznych. Z owoców natomiast wykonuje się zwykle odwary, które używane są w leczeniu migreny, nerwobóli, biegunki, chorób reumatycznych, i neurologicznych, a ze względu na ich właściwości odtruwające także przy zaburzeniach przemiany materii. Napary z kwiatów można stosować również zewnętrznie - warto przemywać nimi skórę przy zapaleniach skóry, wypryskach skórnych i oparzeniach, a także płukać jamę ustną i gardło przy stanach zapalnych oraz przemywać oczy przy zapaleniu spojówek. Korzystnie na zdrowie wpływa również picie soku z czarnego bzu, ponieważ ma on działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne oraz wzmacnia system immunologiczny. Natomiast ekstrakt z owoców lub z liści jest naturalnym środkiem antydepresyjnym.
Jeśli chcemy sami przygotować sobie preparaty
z czarnego bzu, musimy pamiętać, że kwiaty zbiera się, gdy są jeszcze niecałkowicie rozwinięte
(w maju i w czerwcu), natomiast owoce wówczas, gdy wszystkie są już w pełni dojrzałe (w sierpniu
i we wrześniu). Musimy także uważać, by nie suszyć kwiatów na słońcu, ponieważ ciemnieją i tracą swoje właściwości. Najlepiej suszyć je w miejscu przewiewnym i suchym, cienką warstwą, w temperaturze nie wyższej niż 35 stopni Celsjusza. Dobry surowiec nie może się zaparzyć i powinien mieć białawo-żółty kolor. Czarny bez bywa także często łączony z innymi surowcami zielarskimi, na przykład z kwiatem lipy czy z rumiankiem. Jeśli więc następnym razem będzie nas męczyć przeziębienie, katar i ból gardła, wspomóżmy nasz organizm sokiem, syropem lub naparem z czarnego bzu. Z pewnością się sprawdzi. A i w przypadku innych dolegliwości może okazać się niezwykle przydatny.
