Szczepienia
Szczepionki zmieniły bieg dziejów, ratując ludzi przed zgonami w wyniku epidemii, które dziesiątkowały ludność, zanim Edward Jenner w XVIII wieku dokonał przełomowego odkrycia. Mianowicie wynaleziona przez niego szczepionka na ospę prawdziwą spowodowała całkowite wyeliminowanie tej groźnej choroby, która przez wieki zabijała ludzi.
Początki walki z chorobami zakaźnymi sięgają średniowiecza, gdyż już wtedy kojarzono, że najlepszym sposobem walki jest uodpornienie pacjentów poprzez zetknięcie z wirusem. Jak pokazuje historia, czyniono to w różny sposób, nie zawsze osiągając skuteczność, jakiej oczekiwano. Na przykład w Chinach, chcąc uniknąć zachorowań u zdrowych ludzi stosowano proszek ze strupów lub ropę od ludzi z łagodnym przebiegiem ospy prawdziwej. W Indiach natomiast dzieciom zakładano ubrania po chorych lub wkłuwano igły z ropą zakażonych.
Jednakże dopiero w 1976 roku, a dokładnie 14 maja, nastąpił przełom za sprawą doktora Jennera, który ośmioletniemu wówczas chłopcu podał pierwszą szczepionkę bazującą na wirusie ospy krowiej. Było to podyktowane jego obserwacjami, które wskazywały, że osoby pracujące przy bydle chorują mniej lub przechodzą ospę w zdecydowanie łagodniejszy sposób. Chłopiec po podaniu szczepionki przeszedł ospę w łagodny sposób i został ponownie zaszczepiony, tym razem ospą prawdziwą, na którą już nie zachorował. W taki sposób choroba, która zbierała obfite żniwo na przestrzeni wieków, została całkowicie ujarzmiona.
Kolejnym ważnym wydarzeniem w medycynie było wynalezienie szczepionek przeciwko wąglikowi oraz wściekliźnie. Tych odkryć dokonał Louis Pasteur, który w 1885 zaaplikował szczepionki dziecku pogryzionemu przez psa ocalając mu życie.
Wynalezienie szczepionek przyczyniło się do pokonania wielu chorób, takich jak, gruźlica, błonica, krztusiec, tężec, dur wysypkowy, grypa i żółta gorączka. Po II wojnie światowej natomiast udało się w ten sposób opanować odrę, świnkę, różyczkę, ospę wietrzną, wirusowe zapalenie wątroby typu B i A.
Jednakże powodzenie i gwarancję wytworzenia odporności u populacji zapewnia jak największa liczba zaszczepionych osób, bo tylko tak jesteśmy w stanie wyeliminować ryzyko występowania chorób wirusowych roznoszonych drogą kropelkową. Dlatego tak ważną rolę pełni kalendarz szczepień obowiązkowych i zalecanych, corocznie publikowany na stronie Państwowego Zakładu Higieny – Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego.
Szczepionka - czym ona jest?
Jest to preparat, za pomocą którego chcemy osiągnąć odporność analogiczną, jaka następuje po przebyciu choroby, bez zapadania na nią. Szczepionka wywołuje odpowiedź immunologiczną naszego organizmu, chroniąc nas w taki sposób, abyśmy po zetknięciu z wirusem nie zachorowali ciężko i uniknęli powikłań związanych z przebiegiem choroby wirusowej, których bardzo często nie jesteśmy w stanie przewidzieć, a mogą nam zagrażać.
Szczepionka składa się najczęściej z antygenów pozyskanych z zabitych lub żywych drobnoustrojów, ich oczyszczonych fragmentów lub produktów ich metabolizmu, a także na drodze inżynierii genetycznej. Dzisiaj mamy już dostępne szczepionki mRNA lub wektorowe, które zawierają informację genetyczną, na podstawie której w organizmie osoby zaszczepionej wytwarzany jest antygen.
Prócz swoistego antygenu szczepionka zawiera substancje takie jak adiuwanty wzmacniające i przyspieszające pojawienie się odporności, substancje stabilizujące, konserwujące i chroniące przed zanieczyszczeniem.
Skuteczność szczepionki zależy właściwie nie tylko od wyboru właściwego antygenu, ale też użytych do jej produkcji substancji pomocniczych, głównie adiuwantów, substancji stabilizujących oraz sposobu produkcji, sprawności układu odpornościowego osoby zaszczepionej, czasu, w jakim podana jest szczepionka oraz ogólnej kondycji organizmu pacjenta.
Szczepionka poprzez zawarty antygen prowadzi w naszym organizmie do wytworzenia swoistej odpowiedzi immunologicznej przeciwko zdefiniowanemu drobnoustrojowi. Dzięki temu wytworzona zostaje pamięć immunologiczna, która ma strategiczne znaczenie w momencie, gdy stykamy się z antygenem w naszym środowisku, wtedy wtórna odpowiedź immunologiczna gwarantuje nam eliminację patogenu i nie dopuszcza do rozwoju choroby. Wiadomym jest, iż ochrona przed zachorowaniem jest o wiele pewniejszą i bezpieczniejsza metodą aniżeli pełnoobjawowy przebieg infekcji z nieprzewidywalnymi powikłaniami. Odporność nabyta w procesie szczepienia jest o wiele bezpieczniejszą drogą niż ta po przebytej chorobie.
Szczepienia to niezbędna droga ochrony przed śmiertelnymi i niebezpiecznymi chorobami, które na przestrzeni wieków pokazały, jak mogą oddziaływać na naszą populację. Są one sposobem, w jaki bronimy się przed chorobami zakaźnymi obok przestrzegania higieny, spożywania czystej wody i odpowiedniej żywności. Pomagają w opanowaniu zapadalności i śmiertelności wynikającymi z powikłań i ciężkiego przebiegu chorób głównie u osób najbardziej narażonych, czyli dzieci i ludzi starszych.
Rodzaje szczepionek
Rozróżniamy szczepionki w zależności od funkcji, użytego antygenu i zdolności do namnażania się drobnoustroju. Ze względu na zakres działania dzielimy je na swoiste – chroniące przed konkretnym drobnoustrojem i nieswoiste, złożone ze zniszczonych w wysokiej temperaturze bakterii lub ich lizatów – stymulujące układ odpornościowy. Szczepionki ze względu na użyty antygen dzielimy na żywe, które zawierają żywe mało zjadliwe szczepy, które namnażają się w naszym oganizmie nie wywołując choroby, tylko aktywując odporność. Przykładem takich szczepionek jest szczepionka na gruźlicę, polio, ospę prawdziwą, świnkę, odrę, różyczkę, ospę wietrzną i żółtą febrę. Szczepionki inaktywowane zawierają martwe drobnoustroje zniszczone czynnikami chemicznymi lub fizycznymi, ale posiadające zdolność do wywołania reakcji immunologicznej przy braku zdolności chorobotwórczych. Szczepionki te słabiej wywołują odpowiedź komórkową i nie powodują rozwoju choroby. Przykładem takich szczepionek jest szczepionka przeciw wściekliźnie, WZW typu A, krztuścowi, cholerze, durowi brzusznemu, dżumie i wąglikowi. Wyróżniamy też szczepionki zawierające oczyszczone antygeny, podjednostkowe. Zawierają one pojedyncze oczyszczone antygeny będące białkami lub wielocukrami. W przypadku takich szczepionek konieczne jest doszczepianie. Przykładem tego jest szczepionka przeciwko neiserii, Haemophilus influenzae typu b i Streptococcus pneumoniae. Szczepionki rekombinowane to takie, które zawierają antygen lub jego fragmenty uzyskane na drodze inżynierii genetycznej. Mają one dzięki temu wysoki stopień oczyszczenia i brak zanieczyszczeń biologicznych, taka szczepionka to ta na zapalenie wątroby typu B (HBV). Anatoksyny (toksoidy) to przykład szczepionek przeciwko błonicy i tężcowi, mają one właściwości antygenowe ale sa całkowicie pozbawione zjadliwości.
Ze względu na liczbę różnych antygenów wyróżniamy szczepionki skojarzone (złożone, wieloważne), dzięki temu, że zawierają antygeny co najmniej dwóch drobnoustrojów, ograniczają liczbę wkłuć u pacjenta i upraszczają kalendarz szczepień, chroniąc jednocześnie przed kilkoma chorobami. Kolejny przykład to szczepionki monowalentne zawierające antygeny jednego szczepu tego samego gatunku drobnoustroju, jak szczepionka przeciwko odrze. Szczepionki poliwalentne zawierają z kolei antygeny kilku szczepów tego samego gatunku drobnoustroju jak szczepionka OPV.
Drogą podawania szczepionek jest najczęściej droga iniekcyjna, czyli zastrzyk. Mogą być również szczepionki wziewne.
Nasz organizm po podaniu szczepionki reaguje wytworzeniem pierwotnej odpowiedzi poszczepiennej, podczas której są wytwarzane przeciwciała typu IgM i IgA, które po niedługim czasie są zastępowane przeciwciałami IgG. Podczas ponownego zetknięcia się z antygenem (wtórna odpowiedź poszczepienna) dochodzi do szybkiej proliferacji swoistych limfocytów wykazujących zdolność do wytwarzania przeciwciał IgG swoistych dla antygenu.
Przeciwwskazaniami do szczepień są, wstrząs anafilaktyczny, alergia na składniki szczepionek, zaburzenia odporności, ostre choroby z gorączką, okres inkubacji choroby zakaźnej i w przypadku niektórych szczepionek – ciąża.
Szczepionki są bezpieczne, wszystkie podawane według schematu dawkowania i u osób zdrowych warunkują przede wszystkim daleko idące korzyści z uzyskania odporności populacyjnej i osobniczej. Obniżają one koszty wydawane na leczenie często powikłanych infekcji i zapewniają pacjentom bufor bezpieczeństwa. Dostępność do szczepień jest coraz większa i warto skorzystać z tej formy profilaktyki i ochrony, gdyż choroba w przebiegu pełnoobjawowym powoduje nie tylko osłabienie i wyłączenie naszego organizmu z normalnego funkcjonowania, ale stanowi też ryzyko powikłań i długiej rekonwalescencji. Generuje koszty konieczne w zwalczaniu objawów i powrocie do zdrowia. Osoby z objawami chorobowymi są źródłem zarażenia dla osób, z którymi mają kontakt i mogą doprowadzić do zwiększonej zapadalności na daną chorobę wirusową u swoich bliskich.
